Στα βουνά της Βόρειας Ελλάδας, στο Μπούλκες της Βοϊδοδίνας -τη μεγαλύτερη κοινότητα προσφύγων κατά τη διάρκεια του εμφυλίου-, στις υπόλοιπες λαϊκές δημοκρατίες συγκροτήθηκαν, από την αρχή της εμφύλιας σύρραξης και με ευθύνη του ελληνικού κομμουνιστικού κόμματος, εκδοτικά συνεργεία. Στην παραγωγή τους συγκαταλέγονται έντυπα προορισμένα για την εκπαίδευση και την εμψύχωση του Δημοκρατικού Στρατού, αλλά και ξενόγλωσσα φυλλάδια για την ενημέρωση της διεθνούς κοινής γνώμης, καθώς και σχολικά εγχειρίδια για τα "παιδιά του εμφυλίου", που μετακινήθηκαν στις λαϊκές δημοκρατίες. Μετά την ήττα και την υποχώρηση, το συνεργείο του Βουκουρεστίου μετεξελίσσεται σε κεντρικό κομματικό εκδοτικό μηχανισμό. Από αυτό το "Εκδοτικό Νέα Ελλάδα", που λειτουργεί σε δικό του τυπογραφείο ώς το 1954 και στη συνέχεια από τις "Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις", σε ρουμάνικες κατά κύριο λόγο εγκαταστάσεις, ώς τη διάσπαση του ΚΚΕ, το 1968, θα κυκλοφορήσουν εκατοντάδες βιβλία και τεύχη περιοδικών, που δεν περιορίζονται μόνο στην κομματική χρήση, αλλά αποβλέπουν στην πολιτικοϊδεολογική αγωγή, την πνευματική καλλιέργεια και την ψυχαγωγία των προσφύγων, Ελλήνων και Σλαβομακεδόνων, όσοι βρέθηκαν εγκατεσπαρμένοι στις χώρες του ανατολικού συνασπισμού. Πλάι στις μεταφράσεις των κλασικών του μαρξισμού και τα πολιτικά εκλαϊκευτικά-προπαγανδιστικά φυλλάδια, συναντά κανείς χρονικά και μαρτυρίες, ιστορικά συνθετικά έργα, λογοτεχνικά σε μετάφραση ή πρωτότυπα -της "κληρονομιάς" ή σύγχρονων συγγραφέων "εμιγκρέδων" και μη-, σχολικά εγχειρίδια για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και εξωσχολικά νεανικά αναγνώσματα, τα περισσότερα με ιδιαίτερα καλαίσθητη εμφάνιση και με εντυπωσιακά για την εποχή τραβήγματα. Το σύνολο αυτό των 1500 εκδόσεων του "βουνού" και της υπερορίας καταγράφουν συστηματικά και παρουσιάζουν διεξοδικά οι ιστορικοί Άννα Ματθαίου και Πόπη Πολέμη. Η βιβλιογραφία καθαυτή συμπληρώνεται από ένα σύνολο στοιχείων που προέκυψαν από το αρχείο της Επιτροπής Διαφώτισης του ΚΚΕ των χρόνων αυτών, αρχείο το οποίο απόκειται στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας. Στη βιβλιοθήκη των ΑΣΚΙ εξάλλου έχουν συγκεντρωθεί και τα δύο τρίτα περίπου των εν λόγω εντύπων. Από το αρχείο της Επιτροπής Διαφώτισης, οργάνου υπεύθυνου, μεταξύ άλλων, και για την έγκριση των προς έκδοση έργων, πηγάζει και ένα αντιπροσωπευτικό ανθολόγιο κειμένων, το οποίο επιτρέπει στον αναγνώστη να εξοικειωθεί με τον κριτικό λόγο και τον προβληματισμό που αναπτύσσεται στους κόλπους του κομμουνιστικού κόμματος την περίοδο αυτή, ενώ την εικόνα ολοκληρώνει ο κατάλογος των έργων που στάλθηκαν για να εκδοθούν, αλλά απορρίφθηκαν. "Άνθρωποι και βιβλία" είναι ο τίτλος της μελέτης η οποία προτάσσεται και όπου επιχειρείται η συνθετική ιχνηλάτηση των μηχανισμών που διέπουν αυτή την εκδοτική παραγωγή, ενώ το αναλυτικότατο ευρετήριο προσφέρεται σε πολλαπλές αναζητήσεις. Πρόκειται, λοιπόν, για έναν τόμο που ενορχηστρώνει ένα σύνολο δεδομένων, ώστε ο χρήστης/αναγνώστης να έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει, με ενιαίο τρόπο, την εκδοτική περιπέτεια των ελλήνων κομμουνιστών από το βουνό στην υπερορία. Ο συνδυασμός μιας άγνωστης και αδιερεύνητης βιβλιακής παραγωγής υψίστης σημασίας, με την ενδελεχή αξιοποίηση του σκεπτικού των εγκρίσεων και απορρίψεων και τη συνολική μελέτη του φαινομένου, καθιστά το έργο αυτό σημαντική συμβολή για τη διερεύνηση των ιδεολογικών ρευμάτων και κινήσεων που σφράγισαν τις δυο κρίσιμες δεκαετίες από τον εμφύλιο ώς την επαύριο της στρατιωτικής δικτατορίας. Είναι από τις σπάνιες φορές που η μελέτη του κομμουνιστικού φαινομένου, των πολιτικών του διαστάσεων και του ιδεολογικού του ορίζοντα, μπορεί να στηριχθεί σε επαρκή πρωτογενή τεκμήρια και να οδηγήσει σε αιτιολογημένη κατανόηση των ιστορικών πραγματικοτήτων, και όχι στη σκοπιμοθηρική χρήση και ιδεολογική εκμετάλλευση της ιστορίας και των πηγών.